पशुसंवर्धन व दुग्धव्यवसाय

गायीच्या जाती / उपयोगिता / वैशिष्ट्ये

विदर्भातील हवामान, पीक पध्दती व उपलब्ध संसाधने यांचा विचार करता उपयुक्त जातीवंत भारतीय गायींचा प्रसार होऊन निरूप्तादक गावरान गायींची संख्या कमी करणेसाठी उपयोगीतेनुसार शुध्द जातीचे सकर वापरणे योग्य.

१) जातीचे नाव	गौळावू
मुळस्थान	विदर्भ (वर्धा जिल्हा)
दुध उत्पादन	६०० किलो / वेत
उपयोगीता	बैल नांगरणी, वखरणी, ओढकामासाठी अतिशय उपयुक्त.
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	बुलडाणा, अमरावती, अकोला, यवतमाळ, नागपुर, वर्धा, वाशिम,
उपलब्ध बाजारपेठा	आर्वी तहसील (वर्धा जिल्हा)

२) जातीचे नाव	देवणी
मुळस्थान	मराठवाडा (लातूर जिल्हा)
दुध उत्पादन	९०० किलो / वेत
उपयोगीता	गायी दुधासाठी चांगल्या व बैल शेतीकाम /ओढकामासाठी प्रसिध्द.
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	अकोला, वाशिम, बुलडाणा, यवतमाळ, अमरावती, वर्धा,
उपलब्ध बाजारपेठा	मराठवाडा (लातूर जिल्हा)

३) जातीचे नाव	लाल कंधार
मुळस्थान	मराठवाडा (नांदेड जिल्हा)
दुध उत्पादन	६०० किलो / वेत
उपयोगीता	बैल शेती / ओढकामासाठी प्रसिध्द
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	अकोला, वाशिम, बुलडाणा, यवतमाळ, अमरावती, वर्धा,
उपलब्ध बाजारपेठा	नांदेड जिल्हा कंधार, मुखेड, लोहा

४) जातीचे नाव	खिल्लार
मुळस्थान	सातारा, सांगली, सोलापूर, धुळे व जळगांव जिल्हा
दुध उत्पादन	४०० किलो / वेत
उपयोगीता	बैल शेती / ओढकामासाठी प्रसिध्द
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	अकोला, वाशिम, बुलडाणा, यवतमाळ, अमरावती, वर्धा,
उपलब्ध बाजारपेठा	सातारा, सांगली, सोलापूर, धुळे व जळगांव जिल्हा

५) जातीचे नाव	डांगी
मुळस्थान	नाशिक, ठाणे, अ.नगर, व सुरत
दुध उत्पादन	६०० किलो / वेत
उपयोगीता	बैल भातशेतीमध्ये चिखलगी, ओढकामासाठी प्रसिध्द गायी दुधासाठी उपयुक्त
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	भंडारा, वर्धा, चंद्रपूर, गोंदिया, गडचिरोली, नागपुर
उपलब्ध बाजारपेठा	नाशिक, इगतपुरी, घोटी

भारतातील जाती

१) जातीचे नाव	साहिवाल
मुळस्थान	मॉटगोमरी (पाकिस्तान) रावी नदीचे खोरे पंजाब, हरियाणा, उत्तरप्रदेश
दुध उत्पादन	३००० किलो / वेत
उपयोगीता	गायो दुधासाठी सर्वोत्तम
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	संपूर्ण विदर्भ प्रदेश
उपलब्ध बाजारपेठा	पंजाब, जालंधर, गुरुदासपुर व कर्नाल, हिस्सार, मथुरा, दुर्ग

२) जातीचे नाव	थारपारकर
मुळस्थान	मॉटगोमरी (पाकिस्तान) रावी नदीचे खोरे पंजाब, हरियाणा, उत्तरप्रदेश
दुध उत्पादन	१६००-१८०० किलो / वेत
उपयोगीता	बैल शेती / ओढ कामासाठी प्रसिध्द, गायी दुधासाठी उत्तम
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	अमरावती, अकोला, बुलडाणा, वर्धा, यवतमाळ, नागपुर, वाशिम
उपलब्ध बाजारपेठा	जोधपूर, अजमेर (राजस्थान) बनसर्कठा, आनंद, (गुजरात)

३) जातीचे नाव	लाल सिंधी
मुळस्थान	कराची, हैद्राबाद, (पाकिस्तान)
दुध उत्पादन	१७०० – २००० किलो / वेत
उपयोगीता	गायी दुधासाठी उत्तम व बैल शेती / ओढकामासाठी उपयुक्त
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	संपुर्ण विदर्भ प्रदेश
उपलब्ध बाजारपेठा	कर्नाल, बंगलोर

४) जातीचे नाव	हरियाणा
मुळस्थान	पंजाब व हरियाना राज्य
दुध उत्पादन	९००-११०० किलो / वेत
उपयोगीता	बैल शेती / ओढ कामासाठी प्रसिध्द, गायी दुधासाठी उपयुक्त
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	यवतमाळ, अमरावती, नागपूर, वर्धा, अकोला, बुलडाणा, वाशिम, गोंदिया
उपलब्ध बाजारपेठा	रोहतक, गुडगांव, हिस्सार (हरियाना)

५) जातीचे नाव	गीर
मुळस्थान	काठेवाड गीर जंगल (गुजरात)
दुध उत्पादन	१६०० किलो / वेत (५% फॅट)
उपयोगीता	गायी दुधासाठी उत्तम व बैल शेती/ओढकामासाठी उपयुक्त
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	संपुर्ण विदर्भ प्रदेश
उपलब्ध बाजारपेठा	अहमदाबाद, आनंद, खेडा जिल्हा गुजरात राज्य

६) जातीचे नाव	काँक्रेज
मुळस्थान	कच्छचे आखात, महाराष्ट्र (गुजरात)
दुध उत्पादन	१६०० किलो / वेत
उपयोगीता	गायी दुधासाठी उत्तम व बैल शेती/ओढकामासाठी प्रसिध्द
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	संपुर्ण विदर्भ प्रदेश
उपलब्ध बाजारपेठा	अहमदाबाद, खेडा, (गुजरात)

७) जातीचे नाव	राठी
मुळस्थान	जयपुर, भरतपुर, अप्पर (राजस्थान)
दुध उत्पादन	१२०० किलो / वेत
उपयोगीता	बैल नांगरणी/वखरणी शेती/ओढकामासाठी उपयुक्त,
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	अकोला, बुलडाणा, यवतमाळ, वर्धा, नागपुर, अमरावती
उपलब्ध बाजारपेठा	अल्वर, पुष्कर, अहमदाबाद, जयपुर (राजस्थान)

संकरित विदेशी गाईंच्या जाती

१) जातीचे नाव	जर्सी गाय
मुळस्थान	इंग्लीश खाडीतील जर्सी बेट (४.५% फॅट)
दुध उत्पादन	४००० किलो / वेत
उपयोगीता	गायी दुधासाठी विदर्भात सर्वोत्तम/वेल ओढकामासाठी/शेतीसाठी उपयुक्त
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	संपूर्ण विदर्भ प्रदेश
उपलब्ध बाजारपेठा	करनाल, हिसार, बंगलोर, लोणी, लोहा

२) जातीचे नाव	होलस्टिन फ्रेसीयन
मुळस्थान	हॉलंड
दुध उत्पादन	६००० किलो / वेत
उपयोगीता	गायी दुधासाठी सर्वोत्तम (चांगले व्यवस्थापन),बैल शेती/ओढकामासाठी उपयुक्त
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	संपूर्ण विदर्भ
उपलब्ध बाजारपेठा	करनाल, हिसार, बंगलोर, लोणी, लोहा

म्हशीच्या जाती

१) जातीचे नाव	मुऱ्हा
मुळस्थान	पंजाब हरियाना
दुध उत्पादन	२००० किलो / वेत
उपयोगीता	म्हशी दुधासाठी सर्वोत्तम
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	संपूर्ण विदर्भ
उपलब्ध बाजारपेठा	दिल्ली, हिस्सार, रोहतक, गुडगाव

२) जातीचे नाव	सुरती
मुळस्थान	गुजरात राज्य
दुध उत्पादन	२२०० किलो / वेत
उपयोगीता	दुधासाठी सर्वोत्तम
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	संपूर्ण विदर्भ
उपलब्ध बाजारपेठा	सुरत, आनंद, बडोदा, खेडा, (गुजरात)

३) जातीचे नाव	मेहसाना
मुळस्थान	मेहसाना जिल्हा (गुजरात)
दुध उत्पादन	१६००-१७०० किलो वेत
उपयोगीता	दुधासाठी सर्वोत्तम
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	संपूर्ण विदर्भ
उपलब्ध बाजारपेठा	मेहसाना, आनंद, अहमदाबाद

४) जातीचे नाव	जाफ्राबादी
मुळस्थान	गिरचे जंगल गुजरात
दुध उत्पादन	२२०० किलो / वेत (९-१०% फॅट)
उपयोगीता	दुग्ध पदार्थ निर्मितीसाठी दुध उपयुक्त
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	संपूर्ण विदर्भ
उपलब्ध बाजारपेठा	सौराष्ट्र (गुजरात)

५) जातीचे नाव	नागपुरी (गौळावू)
मुळस्थान	नागपुर, वर्धा जिल्हा
दुध उत्पादन	११०० किलो / वेत
उपयोगीता	दुधासाठी उपयुक्त
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	संपूर्ण विदर्भ
उपलब्ध बाजारपेठा	नागपुर, वर्धा, (कारंजा तालुका)

६) जातीचे नाव	नागपुरी (पुर्णाधडी)
मुळस्थान	नागपुर, वर्धा, यवतमाळ
दुध उत्पादन	१००० किलो / वेत
उपयोगीता	दुधासाठी उपयुक्त
संगोपनासाठी शिफारस करण्यात आलेले जिल्हे	संपूर्ण विदर्भ
उपलब्ध बाजारपेठा	नागपुर, वर्धा, अकोला

पशुसंवर्धन व दुग्धव्यवसाय

उपलब्ध संसाधनावर (कडबा / काड / कुटार / भरडा) आधारीत गोपालन.

उपल्ब्ध बाजारपेठ व मागणी वर आधारीत दुग्धोत्पादन. (सहकारी संस्था गाय दूध, हॉटेल / दुग्धपदार्थ म्हैस दूध)

आहार (संतुलित), निवारा (अन्न/वारा/पाऊस यापासून संरक्षण) रोगराई (लसीकरण) व्यवस्थापन.

अधिक दुग्धोत्पादनासाठी संकरीत गायी (५०% विदेशी) पाळाव्या. (संकरीत गायींना संतुलीत आहार/निवारा /औषधोपचार अत्यावश्यक)

संतुलित / पोषक आहारात एकदल व व्दिदल पिकांचा योग्य प्रमाणात समावेश असावा.

खुराक घरचे घरीच तयार करून प्रति लिटर दूध उत्पादनाचा खर्च कमी करता येतो.

कोरडा चारा ३-४ किलो यामध्ये ज्वारी/मका/गवतवर्गीय पिकांची कुट्टी ३-४ किलो सोयाविन / उडीद/मुग/तुर या पिकांचे काड/ कुटार एकत्र द्यावे.

हिरवा चारा २५-३० किलो यामध्ये ज्वारी /मका / वाजरी / ओला गवतवर्गीय पिके २० किलो (कुट्टी) व चवळी / लुसर्न /बरसिम ५-१० किलो एकत्र करून द्यावे.

आलप घरचे घरी करावयाचा आलप-गहू / बाजरी/मका/ज्वारी-४० किलो सोयाबिन उडीद/मुग/तुर २० किलो + जवस /भुईमुग २० किलो सरकी २० किलो एकत्र करून १ लिटर दुध उत्पादनासाठी ४०० ग्रॅम प्रमाणे द्यावा.

दिवसभरातून ३५-४० लि. स्वच्छ पाणी पाजावे.गायीचा दुध देण्याचा कालावधी २८० ते ३०० दिवस असावा, भाकड काळ ४५ ते ६० दिवसाचा असावा.

गाय म्हैस व्यायल्यानंतर ६० ते ९० दिवसात फळवावी.सामुहिक चराईपध्दतीमुळे होणारे शेतीचे नुकसान जातीवंत जनावरांचे गावरानीकरण व अत्यल्प दुग्धोत्पादन टाळण्यासाठी सामुहिक चराई बंदी ठाण बंद पध्दतीचा पुरस्कार.

कळपातील गावरान वळूचे खच्चीकरण करून त्याजागी जातीवंत सिध्द वळू वापरा वएक गाव एक जात” या संकल्पनेचा पुरस्कार करावा.

हिरव्या चाऱ्याच्या दूर्भिक्षावर मात करणेसाठी सामुहिक चारा पेढ्यांची निर्मिती करून बचतगटांच्या माध्यमातून “मुरघास निर्मिती व विक्री केंद्राची निर्मितीसाठी प्रोत्साहन.

सहकाराचे माध्यमातून निर्माण झालेल्या दूधसंकलन केंद्राचे पुर्नरूज्जीवन व बळकटीकरण करून दूध उत्पादकांना सहकारातुन चारा / खुराक / लसीकरण सुविधा उपलब्ध करणे.

गावपातळीवर दूधाचे शितकरण संयंत्र उपलब्ध करणे स्वच्छ दुध उत्पादनासाठी पुरस्कृत करणे.

अतिरिक्त दुधापासून समुहाने बाजारातील मागणीनुसार दुग्धपदार्थ निर्मिती केंद्र स्थापन करणे.

नियमित लसीकरण व तपासणी शिबिरांचे आयोजन करणे.

शेतकऱ्याने आपल्या शेताचे अर्थशास्त्र व ताळेबंद कसे करावे हे जाणून घेण्यासाठी येथे क्लिक करा .